جشن‌های ایران باستان

 
جشن‌های ایران باستان از مهم‌ترین راه‌های شناخت فرهنگ ایرانیان در زمان‌های قدیم هستن. بعضی از این جشن‌ها امروزه هم باشکوه تمام برگزار می‌شن.
توی تاریخ ایران باستان، برگزاری جشن‌های ایرانی اهمیت زیادی داشته. دین مردم ایران باستان، دین زرتشتی بود که مهم‌ترین مفاهیم اون نکوهش بدی و پاسداشت نیکیه. بر این اساس مردم ایران باستان بین خودشون جشن‌های گسترده‌ای برای نکوداشت نیکی و برقراری اتحاد و همدلی برگزار می‌کردن. ریشه اوستایی کلمه جشن «یسن» و به معنی ستایش و پرستشه که ماهیت جشن‌های زرتشتی رو نشون می‌ده.

 
جشن‌های ایران باستان به مناسبت‌های مختلفی برگزار می‌شدن. بخش قابل‌توجهی از این مراسم رو جشن‌های ماهانه و گاهنبار تشکیل می‌دادن. توی این جشن‌ها ایرانی‌ها، امشاسپندان اهورامزدا رو ستایش می‌کردن. امشاسپندان، فضیلت‌ها و صفات پاک اهورامزدا هستن. توی تقویم ایران باستان هر روز اسمی داشت و هم اسم شدن یک روز و یک ماه هم زمان، موجب برگزاری جشن ماهانه توی اون روز می‌شد و به این ترتیب هر ماه جشن مخصوص به خودش رو داشت که شرح مختصری از اونها رو در ادامه بهتون می‌گیم. جشن‌های گاهنبار هم توی روزهای آفرینش عالم به دست اهورامزدا برپا می‌شدن.

 
جشن فروردگان
روز نوزدهم ماه‌های ایران باستان توی تقویم اوستایی روز فروردین نام داره. این جشن برای مردم ایرانِ باستان روز بزرگداشت درگذشتگان بود و اونا با رفتن به آرامستان سر مزار رفتگان خودشون شادی نوروز رو در کنار اون‌ها برگزار می‌کردن. مردم ایران باستان اعتقاد داشتن که ارواح درگذشتگانِ اونا می‌تونن توی این شادی باهاشون سهیم بشن.
از آداب برگزاری جشن فرورگان می‌شه به برپایی آتیش و روشن کردن عود سر مزار مردگان اشاره کرد. توی این روز مردم، آرامگاهِ درگذشتگان رو با آب و گلاب می‌شستن و سر مزار اونها گل و گیاه می‌ذاشتن. در حال حاضر هم افراد بسیاری در آستانه سال نو یا بعد از تحویل سال به آرامستان‌ها و سر مزار درگذشتگان خودشون میرن و به این ترتیب آغاز سال جدید رو با عزیزان درگذشته خودشون جشن می‌گیرن.
توی فروردین ماه جشن‌های دیگه‌ای نیز برگزار می‌شد که یکی از معروف‌ترین اونا جشن «سروش روز» در روز ۱۷ فروردین بود. این جشن در نکوداشت «سروش ایزد» که نگهبان بیداری بوده، برگزار می‌شده.

 
جشن اردیبهشتگان
جالبه بدونین که روز سوم هر ماه توی تقویم اوستایی روز اردیبهشت نام‌گذاری شده. توی بعضی تقویم‌های باستانی روز دوم اردیبهشت رو به‌عنوان اردیبهشتگان آوردن. توی روز دوم اردیبهشت مردم برای جمع‌آوری گل‌وگیاه به طبیعت می‌رفتن و روز بعد رو برای تجلیل از صداقت با نام اردیبهشتگان جشن می‌گرفتن.
توی کتاب اوستا، از امشاسپند اردیبهشت به عنوان سومین امشاسپند و نماینده قانون، نظم و اخلاق توی جهان یاد شده. طبق اعتقاد زرتشتیان، امشاسپند اردیبهشت جهان رو از بی‌اخلاقی و گناه دور نگه می‌داره و قانون الهی رو توی جهان استوار می‌کنه. همچنین توی باور زرتشتیان، این امشاسپند نگهبان آتش هم هست و آتش نماد راستی و پاکی به شمار می‌ره. از آیین‌های این جشن می‌شه به پوشیدن لباس سفید که نماد پاکی و تمیزیه اشاره کرد.

 
جشن خردادگان
جشن خردادگان توی ششمین روز ماه خرداد برگزار می‌شه. یکی از مهم‌ترین سنت‌های این روز، رفتن به حاشیه رودخونه و کناره‌های دریا با همراهی دوستان و خانواده، اقامۀ دعای دینی در مدح اهورامزدا و گذروندن یک روز شاده.
توی آئین زرتشتی، الهه خرداد یا امشاسپند بانوییه که مسئولیت نگهداری از آب‌های جهان رو به عهده داره. اون به انسان‌ها توی غلبه بر تشنگی یاری می‌رسونه به همین دلیل، توی سنت زرتشتی، وقت نوشیدن آب از این الهه به نیکی یاد می‌کنن. پس جشن خردادگان برای گرامیداشت آب برگزار می‌شده. چون توی دین زرتشت آب رو رشددهندۀ همه موجودات هستی و سبب زایش و پرورش می‌دونن.

 
جشن تیرگان
جشن تیرگان یک جشن تابستونی باستانیه که هرساله توی سیزدهم تیرماه برگزار می‌شه. این جشن با فعالیت‌های مفرح از جمله پاشیدن آب، بازی‌های محلی، فال کوزه، آواز خوندن و آرزوی بارندگی فراوان برگزار می‌شه. همچنین توی این روز غذاهای ویژه‌ای سرو می‌شه. این جشن همچنین توی مناطق مختلف ایران مثل استان‌های مازندران، کرمان و یزد و همچنین شهر فراهان که مرکز بزرگ جشن تیرگانه، برگزار می‌شه.

 
جشن امردادگان
جشن امردادگان یک سنت باستانی ایرانیه که ۱۲۷ روز بعد از نوروز جشن گرفته می‌شه. امردادگان توی فارسی به معنای بی مرگه. پنجمین ماه تقویم فارسی مرداده که از واژه امرداد یا امرتات اومده که امرتات در زبان اوستایی به معنیه جاودانگیه.
این جشن بیش از 4000 سال قدمت داره و توسط زرتشتیان برگزار می‌شده. جشن امردادگان برای گرامیداشت فرشته جاودانگی و بی‌مرگی که مسئول نگهبانی از جهان و گیاهانه در روز هفتم مردادماه برگزار می‌شه.

جشن شهریورگان
جشن شهریورگان به نام آذر جشن هم معروفه و توی روز چهارم شهریور ماه برگزار می‌شه. شهریورگان به‌عنوان روز پدران ایرانی باستانی محسوب می‌شه. این جشن یکی از 12 شاهکار ماهانه ایرانیان و بخشی از جشنواره‌های آب ایرانیه.
شهریورگان از نظر تاریخی مصادف با زادروز شاه داراب (داریوش) و حضرت مانیه. از آیین برگزاری این جشن، می‌شه به روشن‌کردن آتیش، جمع‌شدن دور هم و تقسیم خوراکی‌ها و غذاها با نیازمندان اشاره کرد.

 
جشن مهرگان
همون‌طور که گفتیم در زمان باستان جشن‌های زیادی برگزار می‌شده. یکی دیگه از این جشن‌های مهم جشن مهرگان بوده که در ابتدای پاییز برپا می‌شده. طبق تقویم اوستایی سال به تابستون بزرگ و زمستون بزرگ تقسیم می‌شده. در واقع نوروز رو جشن شروع فصل گرما و مهرگان رو آغاز فصل سرما می‌دونستن.
مهرگان به دو صورت مهرگان کوچیک که مخصوص خواص و بزرگان بوده و در ۱۶ مهر برگزار می‌شده و مهرگان بزرگ که به عموم مردم اختصاص داشته و در ۲۱ مهر برگزار می‌شده. همچنین روز 21 مهر که برای مردمه، روز پیروزی کاوه آهنگر بر ضحاکه. توی این روز کاوه آهنگر و فریدون به ضحاک ماردوش پیروز می‌شن.

 
اگر شاهنامه رو دوست داشته باشین و به داستان‌های اون علاقمند باشین. می‌دونین که ضحاک روی دوشش دو مار داشت. اون برای غذا دادن به مارها هر روز 2 نفر از جوون‌ها رو به قتل می‌رسوند و مغز اونها رو به مارها می‌داد. کاوه آهنگر که دو فرزندش به دست ضحاک کشته شده بودن، فریاد دادخواهی خودش رو بین مردم سر داد. از طرفی فریدون از قهرمان‌های شاهنامه با کاوه آهنگر همراه شد تا با هم توی روز 21 مهر به ضحاک پیروز بشن. جشن پیروزی فریدون به ضحاک توی این روزه.
پاییز توی ایران با ماه مهر آغاز می‌شه و مهرگان جشن نور، دوستی، مهربونی و عشق توی تقویم باستانی اوستاییه. مهر در فرهنگ ایرانی نماد خورشیده و به خورشید چشم میترا الهۀ نور میگن. جشن مهرگان قبل از حمله مغول بین مردم مرسوم بود اما بعد از اون کم کم فروغش رو از دست.

 
جشن آبانگان
توی ایران باستان روز دهم از ماه آبان رو جشن آبانگان برگزار می‌کردن. این جشن برای گرامی داشت الهۀ آب، آناهیتا برپا می‌شده. آناهیتا توی اساطیر ایرانی جایگاه ارزشمندی داشته. اون نماد پاکی روی زمینه.
ایرانی‌ها برای برگزاری جشن آبانگان میرفتن نزدیک چشمه و بخشی از دعای اوستا به نام آبزور رو برای جاری شدن آب قرائت میکردن. این عنصر مثل بقیه‌ی عناصر آتیش، هوا و خاک توی آیین ایران باستان خیلی با اهمیته. ایرانی‌ها این چهار عنصر رو می‌ستودن که اساس زندگیه و امروز زرتشتیان اونارو پاکیزه می‌دونن و اونارو به الهه‌ها نسبت می‌دن.

 
جشن آذرگان
آذر توی اوستا آتر نام گذاری شده که به‌مرورزمان به آتیش تبدیل شده. همچنین آذر در فارسی امروزی به معنی آتیشه. توی فرهنگ ایرانی، آتیش عنصری مقدس در جهانه، چون باعث به‌وجوداومدن گرما و نور که منبع حیاته، می‌شه.
در گات‌های باستانی (دعاهای زرتشتیان) از آذر به‌عنوان نور خداوند یاد می‌شه. جشن آذرگان در روز نهم آذر ماه برگزار می‌شه. یکی از مهم‌ترین آیینی که توی روز جشن آذرگان، انجام می‌شه رفتن به آتشگاه‌ها و روشن‌کردن آتیش بوده که امروزه این کار بین زرتشتیان مرسومه.

 
جشن دیگان (خرم روز)
اولین روز توی دی‌ماه رو خرم روز می‌گن. به دلیل این که دی یکی از صفت‌های ایزد یکتا بین زرتشتیان بوده و اونا سردترین ماه سال رو به نام اهورامزدا نام‌گذاری کرده بودن این جشن جزء مهم‌ترین جشن‌های ایرانی محسوب می‌شده.
جشن دیگان توی طولانی‌ترین و تاریک‌ترین شب سال یعنی توی شب انقلاب زمستونی نیمکره شمالی برگزار می‌شه. خرم روز اولین روز دی و دهمین ماه گاه‌شماری ایرانیه. سنت‌های دینی و غیرمذهبی هر دو با این روز مرتبطه، به‌گونه‌ای که ایرانیان باستان اون رو اولین روز سال نو می‌دونستن.

 
جشن بهمنگان
توی ایران باستان هر روز از ماه رو به اسم یکی از الهه‌های خودشون نام‌گذاری می‌کردن. جشن بهمنگان توی دومین روز از ماه بهمن برگزار می‌شده. بهمنگان رو برای تشکر و قدردانی از یکی از امشاسپندان توی دین زرتشت به نام وهومن بر پا می‌کردن.
این فرشته زرتشتی نماد خردمندیه. در اون زمان هروقت روز و ماه با هم یکی می شدن آن روز رو به جشن و شادی می‌گذروندن. بهمنگان هم یکی از ماه‌هاییه که به دلیل یکی شدن روز و ماه بهمن جشن گرفته می‌شه. مردم زرتشتی توی جشن بهمنگان از خوردن گوشت خودداری می‌کنن و حتی بعضی از اونا توی تمام روزهای بهمن از خوردن گوشت خودشون رو منع می‌کردن.

 
جشن سپندارمذگان
عشق همیشه جزء مهم توی فرهنگ ایرانی بوده. عشق چه توی ابیات شیرین شاعران پارسی‌گوی باشه و چه از طریق عشق معنوی صوفیان به خدا، هزاران ساله که توی ایران گشترش پیدا کرده. اما آیا می‌دونستین که مدت‌ها قبل از به وجود اومدن روز ولنتاین، توی ایران روزی برای جشن عشق و ابراز احترام به زنان وجود داشته؟ این روز رو «سپندارمذگان»
یا اخیراً «اسفندگان» می‌نامن. طبق تقویم باستان ۵ اسفند رو به مناسبت روز بزرگداشت زن و مادر جشن می‌گرفتن.

 
جشن نوروز
نوروز توی زبان فارسی به معنی روز نو هستش و یکی از محبوب‌ترین جشن‌های ایرانیه که توی اعتدال بهاری جشن گرفته می‌شه. علاوه بر ایران کشورهای دیگه در سراسر خاورمیانه، آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، بالکان و شرق آفریقا نوروز رو جشن می‌گیرن.
قدمت این مراسم حداقل به 3000 سال قبل می‌رسه. توی آستانه سال نو شاهد خیابونایی شلوغ و پرهیاهو و درعین‌حال با شور و شوق زندگی هستیم، چون جمعیت زیادی برای خرید خودشون به خیابونا میان. خرید ظروف سرامیکی رو برای هفت‌سین و همچنین انتخاب تنگ ماهی قرمز از زیبایی‌های این جشنه.

 
یکی دیگر از المان‌هایی که توی جشن نوروز می‌بینین شخصی به نام حاجی‌فیروزه. حاجی‌فیروز، شخصیتی بانشاطه که توی کوچه و خیابونا میخونه و تنبور خودش رو مینوازه، فرارسیدن سال نو رو فاش می‌کند و به شادمانی می‌پردازه. این جشنِ کهن معمولاً با تمیز کردن خونه‌ها، صدقه دادن و دیدار اقوام همراهه.
در نهایت این جشن توی سیزدهمین روز بعد از عید نوروز به پایان می‌رسه، زمانی که مردم به طور سنتی روز رو توی بیرون از خونه به پیک‌نیک می‌گذرونن. حومۀ شهر پر از خونواده‌هاییه که در حال بازی و شادی توی طبیعت و لذت بردن از آخرین روز تعطیلات هستن.

 
 یکی از مهم‌ترین بخش از فرهنگ و هویت یک جامعه زنده نگه‌داشتن آیین و جشن‌های تاریخیه که در زمان‌های قدیم بزرگان و نیکان ما اونا رو گرامی می‌داشتن. جشن شب یلدا، جشن نوروز، جشن سپندارمذگان، جشن سده و جشن نوسره، جشن تیرگان و جشن چهارشنبه‌سوری از رایج‌ترین جشن‌ها توی فرهنگ و تمدن ایرانیه. امروزه وظیفه ماست که اونچه از اونا برای ما به‌یادگارمونده رو زنده نگه داریم تا در واقع اصالت و هویت خودمون حفظ کنیم.

Image by freepik