همه چیز درباره نوروز

گشت گرداگرد مهر تابناک,ایران زمین

روز نو آمد و شد شادی برون زندر کمین

ای تو یزدان , ای تو گرداننده ی مهر و سپهر

برترینش کن برایم این زمان و این زمین

 منشا پیدایش نوروز کجاست؟
نوروز یک جشن قدیمی و کهنه که از قوم‌های متعددی به ارث رسیده‌ اما شناسنامۀ ایرانی به خودش گرفته و از اون به عنوان نماد پیوند دهنده‌ی افراد و اقوام ایرانی ایران یاد می‌شه. نوروز، با عنوان رسمی «روز بین‌المللی نوروز»، به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشر توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده‌ و این روز یکی از روزهای مقدس و اعیاد مذهبی زرتشتیان و بهاییان نیز به‌ شمار می‌ره.
همچنین توی شاهنامه درباره نوروز این‌طور نوشته شده: جمشید در حال گذشتن از آذربایجان بوده است که دستور می‌دهد برایش تختی قرار دهند، سپس با تاجی پر زرق و برق روی آن تخت می‌نشیند و با تابش نور خورشید به آن تاج زرین، روشنایی و نور فراوانی دنیا را فرا می‌گیرد و به خاطر شادمانی مردم آن روز را نوروز می‌نامند.

 
اصلا عید نوروز چیه؟
این روز توی ایران و افغانستان نوید‌ دهنده سال جدیده. نوروز همینطور توی کشورهایی مثل تاجیکستان، روسیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، قرقیزستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین و ازبکستان جشن گرفته میشه و تعطیل رسمیه.
ما این جشن باستانی و کهن رو از اقوام مختلفی به ارث برده‌ایم. جشنی که با رنگ و بویی ویژه، هویتی ایرانی گرفته و نماد پیوند قوم‌ها و مردمان ایرانه. نوروز رو شروع رستاخیر طبیعت، موعد رویش و تولد گیاهان میدونیم و باورمون اینه که همگام با طبیعت، ما هم باید با روح و روان تازه و پوشیدن لباس نو روزگار نو و تازه‌ای رو آغاز کنیم.
شروع جشن نوروز با اعتدال بهاری همزمانه. موعدی که خورشید توی حرکت ظاهریش در ابتدای برج حمل، استوای زمین رو قطع می‌کنه و ساعات روز و شب با هم برابر میشن. توی تقویم خورشیدی، لحظه تحویل سال، اولین روز از ماه فروردین شمرده می‌شه.

 آئین های نوروز باستانی ایران
همۀ آداب و رسوم نوروز باستانی ایران سرچشمه‌ای کهن دارن و از نظر دانش مردم‌شناسی برای مطالعه بسیار جالب توجه‌اند. ایرانیان عقیده داشتن که سرنوشت انسان و جهان توی سالی که در پیشه، توی عید نوروز تعیین می‌شه. گفته می‌شه که توی این روز زرتشت با خدا گفتگوی پنهانی داشت و توی این روز خوشبختی‌ها برای تمام مردم، تقسیم می‌شن، برای همینه که ایرانی‌ها نوروز رو روز امید نام‌گذاری کردن.

نوروز سمبل پیروزی
توی تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز اومده که نوروز سمبل پیروزی خوبی بر بدیه برای همین توی نوروز رسم دعای رپیثون انجام می‌شه. (رپیثون) غلبه‌ی گرمای نیمروز و ماه های تابستونه که با حمله غول زمستون به زمین ریپثون، میره توی زیر زمین تا آبهای زیرزمینی رو گرم نگه داره و با اینکار گیاهان و ریشه درختان رو از مرگ نجات بده. گرما توی بهار نمادی از پیروزی خوبی بر بدیه برای همین جشن دعای مخصوص توی مراسم نوروز به ریپثون تعلق می‌گیره.
توی دوره سلجوقیان ، به دستور شاه سلجوقی  تعدادی از ستاره شناس‌ها از جمله خیام برای بهبود تقویم ایرانی دعوت شدن، توی اون زمان نوروز رو اول بهار و زمان وارد شدن آفتاب به ماه فروردین نام‌گذاری کردن. این گاهشمار که به تقویم جلالی معروف شد، برای تثبیت نوروز توی آغاز بهار، این طور وضع شد که هر چهار سال یک‌بار و یا هر پنج سال یک بار  تعداد روزهای سال بجای ۳۶۵ روز ۳۶۶ روز در نظر گرفته بشه . آغاز این تقویم از سال ۳۹۲ هجری بود.

 سفره عید نوروز (هفت سین)
توی تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز پهن کردن سفره عید نوروز نیز آورده شده. عناصر این سفره که توی ایران اسمش سفره هفت سینه به دو نوع تقسیم میشن:
عناصری که جنبه نمادین دارن: مثل سیر، سکه، سمنو، سبزه، قرآن و …
عناصری که جنبه خوراکی و پذیرایی از مهمونارو دارن: مثل انواع و اقسام آجیل و شیرینی سنتی یا امروزی.
توی قرن‌های گذشته، اکثر مردم فقط سالی یکبار می‌تونستن پلو بخوردن که اونم شب نوروز بود. توی این شب، همه یا اکثر مردم پلو می‌پختن و از این پلوی نوروزی برای فقرا، سلمونیا، حمامی‌ها، کدخدا و روحانی محل می‌بردن.
انداختن سفره نوروزی که توی تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز هم به اون اشاره شده آداب و رسوم خاصی داره و روی سفره وسایل دیگه‌ای مثل آیینه، شمع و آب هم قرار میدن. ماهی و تخم‌مرغ رنگی نیز توی تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز دیده میشه.

یکی از مراسم‌های زیبای مردم تاجیکستان به این صورته که خانوم خونه توی فصل پاییز میره کوه و با جمع کردن شاخ و برگ درخت‌ها دو تا جاروی قرمز رنگ درست می‌کنه. بعد برمیگرده خونه و این دو جارو رو تا نوروز توی خونش نگه میداره. در نهایت صبح روز عید نوروز بعد از طلوع خورشید، جاروها رو به صورت عمودی روی سر در خونه نصب می‌کنن. این حرکت و رنگ سرخ جاروها نمادی از پیروزی و برکته.

معنی نمادین هفت اقلام سفره‌ی هفت‌سین
سبزه: از کاشت گندم به وجود میاد و نماد تولد دوباره‌ی طبیعته.
سمنو: خوراکی شیرین شبیه پودینگه که از جوانه‌های گندم تهیه می‌شه و نماد لحظات شیرین زندگیه.
سیب: سیب سرخ نماد زیباییه.
سنجد: میوه‌ای شیرین و سفید به اندازۀ توت و نماد عشقه.
سیر: نماد سلامته.
سماق: ادویه ایرانی که نماد رنگ سپیده‌دم قبل از طلوع خورشید و پیروزی نور بر تاریکیه.
سرکه: نماد صبر و کهن‌سالیه.

 آداب و رسوم عید نوروز توی ایران

چهارشنبه سوری
مراسم نوروز از مجموعه‌ای از جشن‌ها و مناسب‌ها تشکیل شده. جشن نوروز ابتدا با آداب و رسوم چهارشبنه سوری شروع می‌شه. بعد نوبت به آخرین پنجشنبه سال و رفتن به مزار درگذشتگان می‌رسه.
سومین برنامه که بیشتر توی خراسان برگزار می‌شه مراسم الفه. این مراسم که توی آرامگاه‌ها، قبرستان‌ها و مساجد بر پا می‌شه برای تکریم و احترام به گذشتگانه و طی این مراسم، در کنار سبزه شیرینی و کیک محلی (نان شیری، قطاب، گمک) روی سفره گذاشته میشه.

آتیش روشن کردن
از دوران کهن، توی بعضی از مناطق رسم آتیش روشن کردن نیز متداول بوده. این رسم توی ایران، آذربایجان و بخش‌هایی از افغانستان در قالب روشن کردن آتیش توی آخرین چهارشنبه سال (همون چهارشنبه سوری) مرسوم بوده.

خونه‌تکونی
از آداب و رسوم دیگه‌ی عید نوروز توی ایران میشه به خونه‌تکونی اشاره کرد. اقوام و مردمی که نوروز رو جشن می‌گیرن به این مناسبت نیز پایبندن.
توی تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز وسایل خونه و اسباب و اثاثیه، گردگیری، شستشو و تمیز میشن. همچنین مردم کشورهایی مثل افغانستان و تاجیکستان هم پیرو این رسم هستن.

حاجی فیروز 
حاجی فیروز یکی از شخصیت‌های نمادین ایرانی‌ها در شروع سال جدیده که از قدیم توی فرهنگ ما حضور داشته. حاجی فیروز با لباسی مخصوص و چهره‌ای سیاه، ساز‌هایی مثل تنبک و دایره زنگی می‌زنه و در روز‌های ابتدایی سال نوید اومدن بهار رو به مردم می‌ده و شادمانی در شروع سال جدید رو به ما یاد‌آوری می‌کنه.

زمانی که الهه «تموز» که اسمش ایشتره ، برای ازدواج «شاه دوموزی» رو در نظر می‌گیره، روزی ایشتر به دلایلی نا‌معلوم به زیر زمین سفر می‌کنه. با ورودش به زیر زمین، جریان باروری و حیات توی زمین متوقف می‌شه. خدایان برای رفع این مشکل تصمیم می‌گیرن، دوموزی رو به زیر زمین بفرستن. وقتی دوموزی به زمین برمی‌گرده، فصل بهار آغاز می‌شه. اون هنگام بیرون اومدن از زیر زمین، تنبک و دایره زنگی توی دستش داشته و صورتش کاملا سیاه بوده. به‌این ترتیب حاجی فیروز توی پیشینه اساطیری ما شکل گرفته.

بعضیا حاجی فیروز رو همون «عمو نوروز» می‌دونن که در جاهای مختلف ایران، با اسم‌های متفاوتی شناخته می‌شه. عمو پیروز، خواجه پیروز، پیر بابا، آروس، ننه مریم، بی‌بی نوروزک، تعدادی از این اسم‌ها هستن که همه اون‌ها پیام‌آوران نوروز محسوب می‌شن؛ اما باید توجه داشت نماد حاجی فیروز با تمام این شخصیت‌ها فرق داره و هر کدوم فلسفه وجودی خاص خودشون رو دارن.

یکی از ایراد‌هایی که  به حاجی فیروز می‌گیرن، اینه که چرا اون برخلاف بابانوئل، چهره‌ای سیاه داره. چهره سیاه حاجی فیروز به معنی تموم شدن نا‌پاکی‌، سیاهی و تاریکی توی زندگی افراد و به‌نوعی مژده‌دهنده فصل بهاره. حاجی فیروز نماد بازگشت سیاوش به جهان مادی ماست و چهره سیاه اون خبر اومدن اون از دنیای مرده‌ها رو می‌ده.

مهرداد بهار، اسطوره شناس برجسته کشور، حاجی فیروز رو با جشن‌های باستانی سیاوش پیوند می‌ده. سیاوش خودش هم نمادی از زنده شدن دوباره یا نوزاییه. اون‌طور که توی افسانه‌ها اومده، سیاوش با گذر از آتیش دوباره متولد می‌شه. توی داستان‌های اسطوره‌ای هم روایت‌هایی مبنی بر روییدن گیاه از خون سیاوش وجود داره که این گیاه به «پرسیاوشان» مشهوره. لباس قرمز حاجی فیروز، نماد روی آوردن به شادیه و تحولی عظیم در زندگی رو نشون می‌ده.

نوروز توی کشور‌های دیگه
جشن نوروز یکی از قدیمی‌ترین مراسم و عیدهای سرزمین ایران و کشورهای فارسی زبانه. این مراسم کهن به مرور زمان نه تنها از بین نرفته بلکه تعداد کشورهایی که نوروز رو جشن می‌گیرند افزایش پیدا کرده. توی بعضی از کشورها مثل تاجیکستان و افغانستان عید نوروز توی تقویمشون وجود داره و به صورت رسمی برگزار میشه. نوروز توی کشورهای دیگه نیز در بین مردم اهمیت زیادی داره و حتی اگه به صورت رسمی هم برگزار نشه توسط خود مردم جشن گرفته می‌شه.
در ادامه به بررسی نوروز توی کشورهای مختلف میپردازیم.

نوروز توی تاجیکستان
یکی کشورهایی که به نوروز اهمیت میده تاجیکستانه. نوروز توی تاجیکستان نمادی از نیاکان، دوستی و زندگیه. بنا به باور مردم این کشور توی عید نوروز همه موجودات یک بار دیگه زنده می‌شن. جالبه که مردم تاجیکستان هم قبل از رسیدن نوروز خونه‌تکونی می‌کنن و همه چیز رو دوباره از نو سر جای خودش قرار میدن.
 

نوروز توی افغانستان
نوروز توی افغانستان نیز ارج و منزلت داره. گل سرخ یکی از نمادهای اصلی نوروز توی افغانستانه. مردم افغان توی عید نوروز خونه‌ها و طاقچه‌ها رو پر از گل سرخ می‌کنن. روز اول عید نوروز توی افغانستان با بالا بردن پرچم حضرت علی توی یکی از مساجد آغاز میشه و به مدت ۴۰ روز نیز ادامه پیدا می‌کنه. جالبه بدونین که افراد نیازمند و کسایی که گرفتاری خاصی دارن در کنار این پرچم مراسم چله نشین برگزار می‌کنن تا حاجتشون رو بگیرن.
یکی از باورهای مردم افغان اینه که اگه توی روز اول عید باد نوزه و پرچم به آرومی و بدون تکون و لغزش به بالاترین نقطه ممکن برسه،‌ نشون دهنده اینه که سالی نکو و خوب در انتظارشونه.

نوروز توی ترکیه
مردم ترکیه نیز از زمان‌های قدیم عید نوروز و فرا رسیدن اون رو جشن می‌گرفتن. توی تاریخچه نوروز در کشور ترکیه اومده که در زمان‌های گذشته حکیم باشی دربار معجونی رو با ترکیب کردن ۴۰ ماده غذایی مختلف تهیه می‌کرده که باعث شفای دردهای پادشاه و درباریان می‌شده. نوروز توی ترکیه نمادی از اتحاد و همبستگیه برای همین خیلی از مردم ترکیه هنوز هم اهمیت خاصی برای اون قائل می‌شن.

نوروز توی آذربایجان
عید نوروز توی کشورهای دیگه شامل حال کشور آذربایجان هم میشه. در واقع نوروز یکی از بزرگ‌ترین جشن های مردم آذربایجان به حساب میاد. یکی از رسم‌های زیبای مردم این کشور سرودن ترانه های خاص و زیبا برای نوروزه. بسیاری از مردم آذربایجان نزدیک عید نوروز لباس های نو می‌خرن و خونه‌تکونی می‌کنن.
جالبه بدونین که توی آذربایجان هم سفره هفت سین از اهمیت زیادی برخورداره و مردم از روزهای قبل دنبال این هستن که لوازم لازم برای چیدن سفره هفت سین رو جور کنن.

نوروز توی قزاقستان
مردم قزاق عید نوروز رو یک عید مقدس و خاص در نظر می‌گیرن. اگر در روز اول عید نوروز بارون یا برف بباره نشونه اینه که سال پر برکتی در انتظار همس(همه هست). پوشیدن لباس های نو و رنگ روشن از رسم‌های دیگۀ مردم این کشور برای عید نوروزه. یکی از رسم های جالب مردم قزاق توی عید نوروز روشن کردن شمع بالای درگاه خونه‌هاشونه.

مردم این کشور حتما قبل از رسیدن عید نوروز خونه‌تکونی می‌کنن و معتقدن که خونۀ تمیز در ابتدای سال بدبختی‌ها و مریضی‌ها رو تا پایان سال خونه دور میکنه.

عید نوروز توی ازبکستان
ازبکستان یکی دیگه از کشورهاییه که نوروز توی اون جشن گرفته می‌شه. کشور ازبکستان در گذشته بخشی از

ایران بوده به همین دلیل زبان مردم این کشور فارسی تاجیکه. همین مسئله باعث نزدیکی فرهنگ دو کشوره و عید نوروز توی این کشور اهمیت و جایگاه ویژه‌ای داره. از سال ۲۰۱۰ عید نوروز در ازبکستان به رسمیت شناخته شده و به عنوان یک جشن ملی برگزار می‌شه.

عید نوروز توی پاکستان
مردم پاکستان به عید نوروز و روز اول اون عالم افروز می‌گن. عالم افروز به معنی تازه رسیده هستش. دلیل این نام گذاری اعتقاد مردم پاکستان به این باوره که در نوروز همه چیز توی دنیا درخشان‌تر و روشن‌تر می‌شه. مردم پاکستان به ادب خیلی اهمیت می‌دن و سعی می‌کنن که هیچ حرف نامناسبی رو روز اول عید به زبان نیارن. به مناسبت عید نوروز شعرهایی به  زبان دری، اردو و حتی عربی توسط شاعران پاکستانی گفته و خونده میشه.

عید نوروز توی هندوستان
نوروز توی کشورهای دیگه به هندوستان هم رسیده. شاید براتون جالب باشه که بدونین اتفاقا نوروز برای هندی‌ها اهمیت زیادی داره. از اون جایی که طبق مطالعات انجام شده، هندی‌ها و ایرانی‌ها جزو اقوام آریایی بودن می‌شه دلیل شباهت‌های زیاد مراسم نوروز توی کشورمان به هند رو توجیح کرد.

سال نو توی کلمبیا 
توی کشور برزیل مردم روز سال نو برای شانس بهتر و صلح بیشتر توی سال لباس های سفید می‌پوشن. توی بعضی از مناطق این کشور بعد از نیمه شب مردم به ساحل دریا میرن و از روی موج های دریا هفت بار میپرن و در حالی که توی دریا گل میندازن آرزوهای خودشون رو به زبان میارن. اونا معتقدن که الهۀ دریا آرزوهاشونو برآورده میکنه. برای همین بعضی از مردم توی سواحل دریا میشینن و شمع روشن میکنن. 
مردم این کشور هر چیزی رو که کهنه و قدیمیه و یا از اون خاطرۀ بدی دارن توی شکم عروسک میذارن و بعد اونو میسوزونن. این کار به این معنیه که اونا تمام خاطرات بد سال گذشته رو فراموش میکنن و سال آینده رو با خوشحالی آغاز می‌کنن.

 سال نو توی کره 
مادربزرگ من همیشه میگه هیچ وقت شب سال جدید نخواب اگه بخوابی ابروهات تا صبح سفید میشه من نمی‌دونم که مادربزرگ‌ها این داستانارو از کجا میارن. توی کره هنگام سال نو ناقوس‌های کلسیاها ۳۳ بار به صدا در میاد. صبح روز سال نو همگی لباس های سنتی کره ای به نام «هان بوک» می پوشن. کوچیکترها روز سال نو به بزرگترها تعظیم می‌کنن و بعدش از بزرگترها عیدی می‌گیرن. 

 سال نو توی مکزیک 
توی کشور مکزیک روز سال نو بسیاری از مردم همه خویشاوندان خودشون رو دور هم جمع می‌کنن، بعد تلویزیون رو روشن می‌کنن و منتظر میشن تا زنگ مخصوص سال نو ۱۲ بار به صدا در بیاد. با هر بار صدای زنگ مکزیکی ها یک انگور می‌خورند و برای سال آینده خودشون آرزو میکنن. 
خانوم‌ها توی روز عید لباس قرمز میپوشن که سمبل عشق توی سال جدیده. اونا روز سال جدید کیک مخصوصی می‌خورن که بالای اون سوراخه و یک اسباب بازی داخلش قرار داده شده. 

سال نو در ژاپن 
سال جدید توی ژاپن «گن جیت سو» نامیده میشه. قبل از شروع تعطیلات سال جدید تمام اداره ها و مدارس تعطیل میشن و همه ژاپنی‌ها درست قبل از فرارسیدن سال نو مثل ایرانی خونه‌های خودشون رو تمیز میکنن. روز ۳۱ دسامبر توی هر کلیسای ژاپن زنگ مخصوصی به صدا در میاد و به صدا دراومدن این زنگ نشون دهندۀ اینه که توی سال جدید تمام گناه‌های ژاپنی ها بخشیده میشه. 
روز سال نو ژاپنی ها هم مثل ایرانی ها، به بچه های کوچیک‌تر عیدی یا پول توجیبی میدن. اونا عیدی هاشون رو توی پاکتت‌های مخصوصی که اسمشون نوشیگامیه دریافت می کنن و پولی که به بچه ها داده میشه به سنشون بستگی داره.

روز اعتدال بهاری، شومبون نو هی یکی از تعطیلات عمومی توی ژاپنه. شومبون نو هی، روز اعتدال شب و روز توی فصل بهار ژاپنه که معمولاً مصادف با بیستم یا بیست و یکم ماه مارسه. ژاپنی‌ها از قدیم به این باور بودن که در روز اعتدال بهاری طبیعت تغییر کرده و حیات دیگه‌ای پیدا می‌کنه. این روز همون اولین روز سال نو و اولین روز عید نوروز در ایرانه.

فلسفه بودایی مفهومی داره به نام "هیگان" که به معنی ساحل دور یا ساحل طرف مقابله. توی این فلسفه، زندگی بشر رو به دو ساحل تقسیم می‌کنن: "شیگان" که حیات مادی و دنیویه و "هیگان" که ساحل دور و رهایی از رنج‌ها و مشقت‌های شیگانه. توی تفکر بودایی، روز هیگان نشون دهنده زنده شدن مجدد انسان و رسیدن به ساحل دوردسته. توی مراسمات سنتی ژاپن، مردم به مناسبت روز هیگان، مراسمی برگزار می‌کنن که هدف اون شاد کردن روح رفتگان و زنده کردن یاد اونهاست. از جمله غذاهای مخصوص این روز، میشه به "شوجین ریوری" و "بوتاموچی"  اشاره کرد که توی اون از گوشت استفاده نمی‌شه و به جاش از مواد دیگه مثل برنج و لوبیای قرمز استفاده می‌شه.

بعضی از مردم بوتاموچی رو شیرینی ای خوش‌یمن می‌دونن چون توی اون لوبیای قرمز به کار رفته. یک ضرب‌المثل ژاپنی میگه: «تانا کارا بُوتامُوچی» یعنی از تاقچه به‌طور تصادفی بوتاموچی به طرف کسی بیفته و مفهومش اینه که شانس خوب به اون شخص رو میاره.