تاریخچه‌ چهارشنبه‌ سوری

 تاریخچه‌  چهارشنبه‌ سوری به خیلی سال قبل برمی‌گرده. این جشن ترکیبی از چند رسم کوچیک و بزرگه. سنت اصلی توی آداب و رسوم چهارشنبه‌ سوری برپایی آتیش و خوندن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من» هنگام پریدن از روی آتیش بوده.
این شعر دعایی بوده که ایرانیان از قدیم برای آتیش می‌خوندن و از اون می‌خواستن تا بیماری‌ها و کسالت‌ها و نگرانی‌های سالی که گذشته رو از اونا بگیره تا سال جدید رو با شادکامی و سرزندگی شروع کنن. چهارشنبه‌ سوری همچنین اولین پایکوبی برای پیشواز بهار شمرده میشه.

 
  قدیمی‌ترین اشاره به جشن چهارشنبه‌ سوری رو میشه توی کتاب «تاریخ بخارا» نوشته‌ی ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی (۲۸۶ تا ۳۵۸ هجری قمری) پیدا کرد. اونجا که می‌نویسه:
( و چون امیر منصور بن نوح به مُلک بنشست، اندر ماه شوال سال سیصد و پنجاه، به جوی مولیان، فرمود تا آن سرای را دیگر بار عمارت کردند و هر چه هلاک و ضایع شده بود بهتر از آن به حاصل کردند. آن‌گاه امیر به سرای بنشست و هنوز سال تمام نشده بود که چون «شب سوری» چنان که «عادت قدیم» است، آتشی عظیم افروختند. پاره‌ای از آن بجست و سقف سرای در گرفت و دیگر باره جمله سرای بسوخت.)

 
 توی شاهنامه هم اشاره‌هایی به این جشن شده که از قدمت اون خبر می‌ده. از داستان رزم بهرام چوبینه با «پرموده» پسر ساوه‌شاه میشه اطلاعاتی به دست آورد. بخشی از این داستان رو با هم می‌خونیم.
هنگامی که هر دو سپاه آماده‌ی رزم بودند، ستاره‌بینی بهرام را پند می‌دهد که:
ستاره‌شمر گفت بهرام را
که در «چارشنبه» مزن کام را
اگر زین بپیچی گزند آیدت
همه کار ناسودمند آیدت
یکی باغ بد در میان سپاه
از این روی و زان روی بد رزمگاه
بشد «چارشنبه» هم از بامداد
بدان باغ کامروز باشیم شاد
ببردند پرمایه گستردنی
می و رود و رامشگر و خوردنی
…
ز جیحون همی آتش افروختند
زمین و هوا ار همی سوختند
همچنین داستان گذر سیاوش از آتیش برای نشون دادن پاکیش رو هم دلیل برپایی این جشن می‌دونن.

 
  معنی لغوی چهارشنبه‌ سوری
عبارت «چهارشنبه‌ سوری» از دو کلمه تشکیل شده که یکی به معنی روزی از روزهای هفته و دومی شکل دیگه‌ای از کلمه سرخه.

  آداب و رسوم چهارشنبه سوری توی ایران باستان: 
چند روز قبل از چهارشنبه آخر سال، مردم به کوه و بیابون می‌رفتن و هیزم جمع می‌کردن. قبل از غروب این هیزم‌ها رو توی حیاط خونه، میدون شهر یا کوچه و برزن‌ها توی دسته‌های فرد با فاصله از هم می‌چیدن.
کمی بعد از غروب، آتیش روشن می‌کردن و از روی اون می‌پریدن. کسی نباید به آتیش فوت می‌کرد و اهل خونه همگی از روی آتیش می‌پریدن. برای خاموش کردن آتیش، اون به حال خودش رها می‌کردن تا خاموش بشه یا روی اون آب می‌ریختن.

 
 آداب و رسوم چهارشنبه سوری توی شهرهای مختلف ایران
داستان چهارشنبه سوری توی شهرهای مختلف یکم با هم فرق می‌کنه. هر شهر با توجه به رسوم کهنش و همچنین آئین‌های باستانی مربوط به منطقه‌ خودش، این جشن باستانی رو به شکل خاصی برگزار می‌کنه. در ادامه با روش برگزاری این مراسم توی چند شهر آشنا می‌شید.

 
  قاشق‌زنی
توی این رسم، جوون‌ها اعم از دختر و پسر، تیکه پارچه‌ای روی خودشان می‌کشن تا شناخته نشن و به خونه اقوام و همسایه هاشون میرن. صاحب خونه از صدای قاشق‌هایی که به کاسه‌ها می‌خوره متوجه می‌شه و توی کاسه‌های اونا آجیل چهارشنبه‌ سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول می‌ریزه.

 
 شال اندازی
شال‌اندازی هم یکی دیگه از آداب و رسوم چهارشنبه‌ سوریه که توی بیشتر روستاها و شهرها رواج داشته و تاالان هم در شهرها و روستاهای همدان، زنجان و بعضی از نقاط دیگر اجرا می‌شه.
توی این رسم جوونا با گره زدن چندین دستمال حریر و ابریشمی طنابی رنگین و بلند می‌سازن، از راه پلکان خونه‌ها یا از روی دیوار به پشت بوم میرن، اون رو از روزنه دودکش وارد خونه میکنن و خودشون سر دیگش رو در بالای بوم به دست می‌گیرن. بعد با چند سرفه بلند صاحب خونه رو متوجه خودشون می‌کنن.

 
  آش چهارشنبه سوری :
خونواده هایی که بیمار توی خونه داشتن یا اینکه حاجتی داشتن برای برآورده شدن حاجت و بهبود یافتن بیمارشون نذر می کردن و توی شب چهارشنبه آخر سال “آش ابودردا” یا “آش بیمار” می پختن و کمی از اون رو به بیمار میدادن و بقیش رو هم بین فقرا پخش می کردن.

 
  کوزه‌شکنی
توی بیشتر شهرهای ایران کوزه‌ها رو بعد از پریدن از روی آتیش می‌شکنن؛ منشأ این آیین احتمالا به این عقیده برمی‌گرده که پریدن از روی آتیش باعث انتقال بدیُمنی اهالی خونه به داخل کوزه می‌شه و شکستن‌شون بدیمنی رو از بین می‌بره.
 بین مناطق مختلف توی چطور شکستن کوزه تفاوت‌های کمی وجود دارد. توی تهران یک یا چند سکه داخل کوزه جدید می‌ذارن و بعد از بالای بوم پرتش میکنن داخل کوچه.

 
 تا اوایل سال ۱۳۰۰، خیلی از کسایی که توی تهران ساکن بودن عادت داشتن که به نقاره‌خونه برن و در اوقات مشخص همراه با نواختن نقاره کوزه‌هاشون رو به زمین بزنن.

 
 توی خراسان، قبل از شکستن کوزه، مقداری زغال، نمک و سکه توی اون قرار می‌دادن و بعد هر عضو خونواده با گردوندن کوزه دور سر خودش، هرگونه بدیمنی و حادثه بد رو به کوزه منتقل می‌کرد. در آخر کوزه رو از بالای پشت‌بوم به کوچه مینداختن.

 
 توی شرق و جنوب‌شرق ایران، معمولا به‌جای کوزه‌های نو، کوزه‌های بدون استفاده رو انتخاب می‌کردن. شاید این رسم ریشه در نکته‌ای بهداشتی داشته باشه. ایرانیان باستان عقیده داشتن که نباید ظروف سفالی رو بیش از یک سال توی خونه نگه داشت و چون سال به پایان خودش نزدیک می‌شد و شب سوری می‌رسید، ظروف سفالی خونه رو می‌شکستن.

 
  آجیل مشکل‌گشا
در گذشته پس از پایان آتیش‌افروزی، اهل خونه دور هم جمع می‌شدن و آخرین ذخیره‌ی دونه‌های نباتی رو روی آتیش با نمک بو می‌دادن و می‌خوردن. این دونه ها ممکن بود تخمه هندوانه، گندم، فندق، تخمه کدو، پسته، تخمه خربزه، بادام، نخود و شادونه باشن.
اعتقادشون این بود که هر کس از این معجون بخوره در مقایسه با بقیه خلق‌و‌خوی مهربون تری پیدا میکنه و کینه و حسد ازش دور می‌شه.

 
  فال‌گوشی و گره‌گشایی
فال‌گوش ایستادن یکی دیگه از آداب و رسوم چهارشنبه‌ سوریه که توی اون دخترای جوون نیت می‌کنن، پشت دیواری وایمیستن و به حرف رهگذرا گوش میکنن بعد با تفسیر این حرف ها پاسخ نیت خودشون رو می‌گیرن.

 
  آداب و رسوم چهارشنبه سوری توی تبریز
چهارشنبه سوری، یا آخیر چرشنبه، توی تبریز هم مثل همه‌ی شهرهای ایران با برپا کردن آتیش و پریدن از روی اون همراه با خوندن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من» شروع می‌شه. اما جوونای تبریزی یک رسم خاص برای این شب دارن. اونا در حالی که ترانه‌ی «آتیل ماتیل چهارشنبه آینا تکین بختیم آچیل چهارشنبه» رو می‌خونن، ۷ بار از روی جوی آب می‌پرن. همچنین مردم از بالای خونه‌ها روی رهگذرا کمی آب یا گلاب می‌پاشن و اعتقاد دارن انجام این کار زندگی پر سعادتی رو برای اونا به ارمغان میاره.

 
 آداب و رسوم چهارشنبه سوری توی اصفهان
مردم اصفهان این شب رو «چهارشنبه سرخی» می‌نامن و در این شب همون رسوم معمول مثل پریدن از روی آتیش، قاشق زنی، فالگوش وایستادن و کوزه شکستن رو انجام می‌دن.

 
  آداب و رسوم چهارشنبه سوری کردستان
کردستان سرزمینی پر از آداب و رسوم کهنه که همراه خودش رازهای مختلفی رو به همراه داره. امکان نداره مراسم باستانی ایرانی رو بشناسین که توی کردستان به بهترین شکل برگزار نشه. چهارشنبه سوری هم یکی از همین آئین باستانی ایرانیه که برگزاری اون توی کردستان شکوه و زیبایی خاصی داره.
یکی از کارهایی که کردها بعد از برپایی آتیش انجام می‌دن سوزاندن اسپنده. کردها، مثل بقیه‌ی مردم ایران، معتقدن سوزاندن اسپند باعث دور شدن چشم بد می‌شه و با خودش سلامتی و تندرستی به همراه داره؛